Nina Kuscsik – marathoner phá vỡ rào cản về giới

8/6/2024 đi vào lịch sử marathon thế giới như một trong những ngày buồn nhất khi huyền thoại Nina Kuscsik – người phụ nữ đầu tiên tham gia New York City Marathon và là chân chạy nữ đầu tiên chính thức vô địch Boston Marathon – qua đời ở tuổi 86 sau 10 năm vật lộn với căn bệnh suy giảm nhận thức và viêm phổi. Nỗ lực không mệt mỏi của bà trong những năm 1970 để bác bỏ niềm tin phổ biến và vô căn cứ rằng phụ nữ không thể và không nên chạy cự ly 42,195km đã mở đường cho các chân chạy nữ tỏa sáng ở các giải lớn.

Là một vận động viên toàn năng xuất sắc kiêm nhà vô địch các môn xe đạp, trượt băng tốc độ và trượt patin tiểu bang New York, bà Kuscsik bắt đầu chạy bộ vào năm 1967 để giữ dáng trong thời gian xe đạp được sửa.

Bà đã hơn 80 lần chạy marathon để nuôi ba con trong thời gian làm mẹ đơn thân, trong lúc vẫn làm công việc đại diện bệnh nhân tại Trung tâm Y tế Mount Sinai ở Manhattan.

Nhưng ban đầu bà và những chân chạy nữ khác vấp phải sự phản đối dữ dội từ một tổ chức chạy bộ do nam giới chiếm ưu thế vì họ – cùng với nhiều nhà khoa học và bác sĩ – tin rằng phụ nữ có nguy cơ vô sinh và thậm chí có thể mất tử cung nếu chạy marathon. Và bà Kuscsik thường đáp lại: “Tôi đã chứng minh hết lần này đến lần khác: tử cung của tôi không hề bị sa ra ngoài; tôi vẫn ổn“.

Tuy nhiên, các chân chạy marathon nữ vẫn gặp vô vàn rào cản vào những năm 1960. Khi Roberta Gibb cố gắng tham gia giải Boston năm 1966, ban tổ chức đã gửi thư cho bà rằng phụ nữ “không đủ khả năng sinh lý” để chạy marathon.

Để trở thành người phụ nữ đầu tiên chạy không chính thức tại Boston, Gibb đã trốn sau bụi cây gần vạch xuất phát rồi chạy trong trang phục áo hoodie che mái tóc dài, cùng với chiếc quần đùi Bermuda của anh trai. Bà tập luyện bằng giày y tá có đệm vì thời điểm đó chưa có mẫu giày chạy bộ nào được thiết kế riêng cho nữ.

Năm 1967, Kathrine Switzer có pha đối đầu nổi tiếng với một thành viên hỗ trợ đường chạy ở Boston. Ông ta túm lấy bà và cố gắng xé số báo danh, nhưng bị bạn trai của bà chặn lại.

Bà Kuscsik lần đầu chạy “chui” Boston Marathon vào năm 1969 – không có bib hay thẻ chính thức. Đến năm 1970, gió bắt đầu xoay chiều khi Fred Lebow – người tổ chức và quảng bá cho New York New York City Marathon tổ chức lần đầu tiên vào năm đó – tìm kiếm phụ nữ tham gia giải.

Tại New York, bà Kuscsik là chân chạy nữ duy nhất trong 127 người tham gia. Bị cảm lạnh và đau dạ dày, bà bỏ cuộc ở dặm thứ 14, lo lắng về điều tiếng “hãy xem điều gì xảy ra khi một người phụ nữ chạy marathon“.

Trong một cuộc phỏng vấn năm 2004, bà chia sẻ rằng nếu biết giải sẽ phát triển tới quy mô sau này – năm 2023 có hơn 55.000 người về đích, trong đó có 24.732 nữ – thì bà “đã cố hoàn thành cự ly“.

Bà có một cơ hội khác tại New York vào năm 1971. Lần này, Beth Bonner (2:55:22) và Kuscsik (2:56:04) trở thành những phụ nữ Hoa kỳ đầu tiên chạy 42,195km dưới ba giờ.

Cùng năm đó, bà Kuscsik thuyết phục Liên đoàn Thể thao Nghiệp dư (AAU), lúc đó là cơ quan quản lý môn thể thao này, bắt đầu cho phép “một số phụ nữ nhất định” chạy marathon. Đây là sự thay đổi đáng kể so với những năm 1960, khi tổ chức này chỉ cho phép phụ nữ chạy không quá 1,5 dặm trong các giải được cho phép.

Bà Kuscsik trở thành người chiến thắng chính thức đầu tiên của Boston Marathon ở hạng mục nữ vào tháng 4 năm 1972.

Tuy nhiên, sự thay đổi đã diễn ra dần dần trên nhiều mặt trận. Nội dung marathon nữ ở Olympic chỉ được tổ chức vào năm 1984, sau khi Kuscsik và những người khác nỗ lực vận động.

Sau 3 lần “chạy chui” Boston Marathon, bà Kuscsik và bảy phụ nữ khác chính thức được phép tham gia vào năm 1972. Mặc dù gặp vấn đề về dạ dày, bà vẫn trở thành người chiến thắng đầu tiên được công nhận ở hạng mục nữ và nhận được vòng nguyệt quế với thành tích 3:10:26 được tính vào kết quả chung.

Vài tuần sau, vào tháng 6, Kuscsik, Switzer và Lebow tổ chức giải đầu tiên dành riêng cho phụ nữ (cự ly 10km) tại Công viên Trung tâm do công ty chăm sóc da Crazylegs tài trợ. Một số người chỉ trích giải Crazylegs Mini Marathon là bóc lột vì các cô nàng Playboy trà trộn vào vạch xuất phát và trước đó người tham gia được khuyến khích cạo lông chân bằng sản phẩm của nhà tài trợ. Nhưng nhà sử học thể thao nữ Cat Ariail đã viết vào năm 2015 rằng sự kiện này cho thấy rằng “một giải như thế đã khuyến khích nhiều phụ nữ tham gia môn thể thao này hơn“.

Ngày 1/10/1972, khi bắt đầu New York City Marathon, bà Kuscsik đã tham gia hoạt động nhằm xóa bỏ quy định của AAU rằng phụ nữ phải xuất phát riêng với nam giới, chẳng hạn trước hoặc sau 10 phút.

Theo hiệu lệnh của Lebow, và các phóng viên đã được thông báo trước, Kuscsik cùng năm chân chạy nữ khác ngồi xuống phản đối khi tiếng súng xuất phát vang lên. Họ mang theo những tấm biển gọi quy định của A.A.U. là “cổ hủ” và “tàn bạo”. Mười phút sau, họ đứng dậy và bắt đầu chạy.

Kuscsik về đích đầu tiên trong số các chân chạy nữ, mặc dù thời gian hoàn thành của những người biểu tình bị cộng thêm 10 phút.

Nhóm của bà Kuscsik đệ đơn kiện phản đối yêu cầu xuất phát riêng: Quy định này bị bãi bỏ vào cuối năm 1972. Tuy nhiên, sau rốt bà đồng ý với việc xuất phát riêng, vốn là tiêu chuẩn ngày nay dành cho các chân chạy elite tại một số giải Major, nhờ đó phụ nữ được đưa tin với thời lượng nhiều hơn trên truyền hình.

Bà tiếp tục giành chiến thắng tại New York một lần nữa vào năm 1973 và Boston năm 1974, và tham gia nhiều giải như chạy lên đỉnh Tòa nhà Empire State.

Say mê với thành tích chạy một dặm dưới bốn phút đầu tiên của Roger Bannister (một sinh viên y khoa người Anh) vào năm 1954, bà Kuscsik bắt đầu chạy bộ vào năm 1967 khi đang mang thai đứa con thứ ba, chạy vòng quanh khu nhà nơi gia đình bà sống ở Huntington Station, New York.

Cuộc hôn nhân của bà với Richard Kuscsik năm 1961 kết thúc vào đầu những năm 1970, một phần là do chạy bộ. Bà nói rằng mình thiếu tự tin cho đến khi bà bắt đầu chạy bộ và “bước ra khỏi tổ kén của mình“.

Khi bắt đầu chạy bộ, bà Kuscsik tỏ ra thiếu kiên nhẫn với những người nghi ngờ điều đó. Vài tuần sau chiến thắng tại Boston năm 1972, một phóng viên đã hỏi bà: “Chạy dài không phải là điều nữ tính nhất mà một người phụ nữ có thể làm; vì phải đổ mồ hôi và thở dốc như vậy, tại sao bà lại làm điều đó?”

Bà trả lời: “Ai nói đó không phải là điều nữ tính nhất mà một phụ nữ có thể làm và ai nói đổ mồ hôi hay thở dốc là không nữ tính? Chạy bộ không hề nam tính hay nữ tính. Nó chỉ đơn giản là lành mạnh.”

(VnRun dịch từ New York Times)