Chân chạy 34 tuổi này từng có lúc bị xem là ông vua về nhì, nhưng hiện nay anh có trong tay 3 chức vô địch thuộc hệ thống World Majors danh giá và làm được điều từng là không tưởng với anh: thắng được Eliud Kipchoge. Yếu tố lớn nhất sau chiến tích đó là gì? Câu trả lời là tinh thần bất khuất.
Trước khi vô địch Boston Marathon, trước khi vô địch New York, và rất lâu trước khi xây nhà mới cho mẹ, Evans Chebet thuê một căn phòng đơn nhỏ với giá 12 USD/tháng, cách ngôi làng nhỏ Kondabilet – nơi anh lớn lên – hơn 70km. Căn phòng chỉ có vài món đồ đơn sơ: một cái ghế băng và một cái bàn cũ. Chebet nấu ăn ở ngoài, thường là món sukuma wiki (tương tự rau cải búp xanh) và món cháo ngô trứ danh ugali, giữa những giờ tập luyện, anh ngồi ngoài căn phòng nhìn chằm chằm lớp bụi đỏ tung bay cùng những vạt rừng thường xanh ở cao nguyên Kenya và hồi tưởng lại vận may.
oOo
Năm 2007, Chebet mới là một chân chạy 19 tuổi đầy hứa hẹn đi tìm vận may. Anh sống bên ngoài Kaptagat – một thị trấn nhỏ với khoảng 2500 dân, hy vọng lọt được vào danh sách những tài năng của Kenya. Nhiều người đã dự các giải đua quốc tế, trong đó có người giữ kỷ lục marathon thế giới Eliud Kipchoge, sống khổ hạnh trong các trại huấn luyện trên vùng cao Great Rift Valley, ngủ trong những căn phòng gọn gàng, mộc mạc, phân công nhau làm dọn phòng và nấu ăn. Chebet cố gắng để được vào một trại huấn luyện của công ty quản lý thể thao Rosa & Associates (Italy).
Chebet không phải là tài năng triển vọng, anh chưa bao giờ chạy đường track, thậm chí rất ít khi dự giải. Anh cam chịu chờ đợi bên ngoài trại Rosa và theo dõi các chân chạy tập luyện buổi sáng. “Tôi đuổi theo mấy người dẫn đầu để cố gắng thể hiện tài năng, nhưng tôi bị bỏ xa”, anh nhớ lại.
Thập kỷ trước, kinh tế Keny phát triển nhanh nhưng theo số liệu của Ngân hàng Thế giới, vẫn còn tới 36% dân số sống dưới chuẩn nghèo. Luôn có hàng trăm thanh niên nghèo đói hau háu nhìn vào cánh cửa các trại tập huấn ngôi sao, mang theo giấc mơ trở thành ngôi sao và trở nên giàu có. Rất ít người có cơ hội, nhưng năm 2008, một HLV trẻ tuổi người Italia của trại tập huấn Rosa tên Claudio Berardelli nhìn ra điều gì đó ở Chebet vào mời anh gia nhập: “Cậu ấy còn trẻ và không mạnh mẽ lắm nhưng tôi nhìn thấy khả năng cải thiện”.
Cậu trai gầy nhẳng ngày đó giờ 34 tuổi, vô địch cả 2 giải Boston và New York City năm 2022. Chebet chiến thắng Boston Marathon năm ngoái một cách khôn ngoan và thuyết phục. Lúc đầu, anh nằm trong nhóm dẫn đầu gồm khoảng 15 chân chạy. Được 20 dặm, anh cùng nhóm lên đồi Heartbreak. Tiếp đó, trông vẫn rất thoải mái và chỉ còn 6 dặm đổ dốc nữa, anh tăng tốc, chạy dặm thứ 22 chỉ mất 4 phút 27. Hai dặm tiếp theo thậm chỉ là 4 phút 26. Không ai theo kịp và anh hơn người về nhì Lawrence Cherono (một ngôi sao người Kenya khác) tới nửa phút. Thành tích của anh là 2:06:51.
Bảy tháng sau, Chebet chịu đựng chấn thương gân Achilles dai dẳng để chiến thắng New York City Marathon với thành tích 2:08:41 vào một ngày tháng 11 oi ả lạ thường. Và chiến thắng này không phải nhờ may mắn. Anh đã tham gia 27 giải marathon (hơn Kipchoge 10 giải) và thắng 5/6 giải gần nhất.
Không có vẻ gì cái tên Evans Chebet gợi lên mối đe dọa với nhiều chân chạy. Dù Kenya chiến thắng tới 23/31 giải Boston Marathon kể từ năm 1990, hầu hết người Mỹ không muốn bỏ công phân biệt họ với nhau. Họ biết Kipchoge, dĩ nhiên rồi, nhưng ngoài ra chỉ là “những người Kenya”.
Eliud Kipchoge rất được chào đón ở Kenya (và trên thế giới) đến độ khiến các chân chạy khác gần như vô hình. Evans Chebet thì ngược lại. Anh là con thứ 8 trong một gia đình có 9 người con. Là một đứa trẻ lớn lên ở làng quê sơn dã, anh bỏ ra hàng tiếng để dùng gậy đẩy lốp xe cũ sao cho lăn mượt mà trên con đường mấp mô. Nhà anh có một chiếc xe đạp màu đen hiệu Hero Jet nhưng trong nhiều năm liền cái xe quá lớn với Chebet, thành thử anh đã bật khóc khi có thể đi được (dù bây giờ anh bật cười khi nhớ lại). Năm lên 8, anh chạy quanh đồi trong khoảng 15km mỗi khi muốn vì “tôi rất yêu chạy bộ”.
Cha anh – ông Kipyesang – từng là chân chạy cự ly dài 5000-10000 m và giành được khá nhiều giải thưởng. Evans Chebet không nhớ nhiều về cha nhưng khó khăn tài chính xảy ra sau khi ông mất thì vẫn sống động trong tâm trí: “Chúng tôi chỉ đủ thức ăn cho 2 bữa mỗi ngày. Bữa tối có chút xíu githeri [một món ăn pha trộn giữa ngô và đậu]. Tôi luôn thấy rằng mình nên hỗ trợ gia đình”.
Lúc 10 tuổi, Chebet bắt đầu làm công nhật: thu hoạch ngô ở các trang trại gần nhà. Thỉnh thoảng anh đốt than bán lấy tiền hoặc đi chăn 7 con bò của gia đình, và dĩ nhiên bị anh cả dùng roi đánh khi để bò đi lạc. Anh bỏ học lúc 14 tuổi để đi làm: đạp chiếc xe Hero Jet khắp nơi để thu lượm ngô của nông dân cho tới khi đủ 3-4 bao rồi chuyển tới Eldoret bằng xe tải công cộng vài lần mỗi tuần nhưng phải trả 80 xu tiền xe.
Khuân ngô khiến anh đau đớn nhưng cũng rèn giũa cơ bắp. Lúc rảnh rỗi, anh chạy bộ. Một nguwoif hàng xóm cho anh một đôi giày để tập luyện cùng người anh trai tên John. Mẹ anh – bà Wanjiro – chứng kiến sải chân nhẹ nhàng uyển chuyển của Evans rồi chỉ vào anh ông Kipyesang: “Chạy như cha con, ông ấy để lại tài năng cho con”.
Năm 2011, Berardelli đưa Chebet đi dự giải lớn đầu tiên (Gargnano Ten Miler) ở Italy và anh về thứ nhì với thành tích 50:53. Khởi đầu đầy hứa hẹn nhưng mấy năm sau đó, dù Chebet cố gắng để chạy nhanh hơn thì vẫn không bao giờ có vẻ gì sẽ giành được chức vô địch. Năm 2014,anh về nhì tại 2 giải marathon đầy béo bở ở Prague vàn Seoul. 3 năm tiếp nữa, anh về nhì tại ba giải marathon ở Valencia (Tây Ban Nha) và tại Prague cùng Seoul. “Cậu ấy luôn về thứ hai. Trong tiềm thức, tôi cho rằng cậu ấy là chân chạy rất giỏi hơn là một nhà vô địch thực thụ”, Berardelli nhớ lại.
Bản thân Berardelli cũng gặp khủng hoảng. Rita Jeptoo, chân chạy át chủ bài của ông ta, từng ba lần vô địch Boston Marathon dương tính với chất cấm EPO năm 2014. Một năm sau, khi 2 chân chạy khác do Berardelli huấn luyện là Mathew Kisorio (marathon) và Agatha Jeruto (800m) bị phát hiện dùng doping thì ông ta rời Rosa & Associates. Giám đốc công ty Federico Rosa trả lời báo chí rằng mình không tin Berardelli dính dáng đến doping mà chỉ “không thể chú ý đúng mức tới các VĐV”.
Chính quyền Kenya không cho là thế, năm 2016 đã khép Berardelli và hai người khác vào tội đưa chất cấm cho Jeptoo với mưu toan phá hỏng sự nghiệp của cô. Cuối cùng họ được trắng án, nhưng truyền thông vẫn không ngừng đưa tin về sự tàn lụi của Jeptoo.
Chưa bao giờ có ai đồn đoán rằng Chebet có dùng chất cấm hay các cơ quan chống doping có hành động nào chống lại anh, nhưng vụ việc Berardelli trở thành bước chuyển. Năm 2016, Berardelli mở một trại tập huấn mới ở Kapsabet – nơi Chebet sinh sống hiện nay.
Cuối năm 2018, Chebet chia tay người hướng dẫn lâu năm. Không có HLV, anh tự lên kế hoạch tập luyện và thường không chính thức tập cùng các nhóm siêu sao khác. Giờ thì anh chứng minh được mình, được chào đón và giữ vị trí hàng đầu. tất cả là nhờ tinh thật kiên cường của anh. Không ai chiến thắng Boston Marathon mà không có một ngọn lửa trong lòng. “Sức mạnh tinh thần của Evans rất tuyệt vời. Cậu ấy khiêm tốn và phản tỉnh, nhưng cũng là một chiến binh đường phố. Cậu ấy có niềm tin mãnh liệt vào chính mình và thật sự tin rằng mình sẽ chiến thắng. Cậu ấy chưa bao giờ cần tới các chuyên gia tâm lý thể thao”.
Vậy tinh thần của anh đến từ đâu? “Mỗi khi dự giải lớn, tôi lại nhớ những gì trải qua lúc còn bé. Tôi phải đấu tranh để sống sót”, Chebet thừa nhận.
oOo
Kondabilet ở vùng cao Cherangani Hills – nơi được coi là rốn bão của Kenya. Địa danh này có nghĩa là “mắt của sấm sét” theo phương ngữ Kalenjin. Nhà Chebet ở trên đồi, cách con sông khoảng 1,6 km. Ngôi nhà lớn và thoáng đãng được xây từ tiền thưởng của anh (2 chiến thắng ở Boston và New York năm 2022 mang lại cho 250.000 USD tiền thưởng), và hầu như không có nội thất trong phòng khách. Trên tường để mộc, có chừa sẵn cỗ để luồn dây điện (một vài nơi trong làng có điện nhưng nhà anh thì chưa).
Bà Wanjiro tự hào kể lại cuộc đời và thành tích của con trai. Evans có vườn rau riêng khi còn nhỏ và rất thành thạo dát bò cày ruộng. Dĩ nhiên anh yêu chạy bộ. “Lúc còn trẻ, Evans chạy suốt ngày, lên xuống các ngọn đồi. Mỗi khi về nhà là nó giãn cơ”. Bà bắt chước động tác Evans giãn cơ, uốn người lúc ngồi xuống sofa, gập chân lại trong vài giây rồi cười rạng rỡ. “À, con cái mang lại phúc lành!”
Dù con trai chưa chứng tỏ được tài năng, bà Wanjiro vẫn tin rằng anh sẽ trở thành nhà vô địch. Bà luôn mạnh mẽ và giữ cho Evans không bị chìm đắm trong thất vọng. Bà cho biết hầu hết người dân ở đây dùng điện thoại xem Boston Marathon được livestream. “Chúng tôi xem ở chính gian phòng này, nếu Evans thắng Kipchoge, tất nhiên chúng tôi hạnh phúc”.
oOo
Khoảng thời gian xa Berardelli, Chebet tương đối đơn độc. Anh thuê một căn hộ rồi tự do đi về, tập luyện ở bất cứ đâu anh thích, thậm chí vẫn chạy tốt dù chấn thương. Năm 2019, không có HLV nhưng anh lại vô địch giải Buenos Aires Marathon với thành tích 2:05:00. Trước giờ anh vẫn quen với sống cùng người khác. “Tôi quen với việc mình là một phần của chương trình. Tôi có HLV từ lúc mới chạy và giờ thì không kết nối với họ”. Cuối năm 2019, anh đến gặp Berardelli.
Trong thời gian tách biệt, Berardelli cải thiện tiếng Swahili nên tiện hơn cho giao tiếp. “Tôi nhận ra mình nên lùi lại một chút, không đòi hỏi nhiều nữa. Chỉ trong 5 phút, Evans và tôi quyết định gác lại quá khứ”.
Khi Chebet quay về nhóm, anh tìm ra nguồn năng lượng mới. Hai trong số những đồng đội lâu năm, Benson Kipruto và Amos Kipruto (không phải anh em ruột nhưng cùng thuộc tộc người thiểu số Nandi), đã tiến bộ nhiều: họ vô địch các giải marathon lớn như Boston và London. “Evans không muốn bị tụt lại, cậu ấy tìm được động lực mới”, Berardelli chia sẻ.
Anh được hai đồng nghiệp họ Kipruto hỗ trợ như vẫn nhận được từ gia đình. “Chúng tôi không khác nào anh em sống cùng một nhà. Sống cùng nhau và hiểu nhau”, Benson Kipruto nói về Evans và Amos. Chebet thừa nhận: “Khi bất cứ ai gặp vấn đề, chúng tôi động viên nhau. Chúng tôi luôn vì nhau”.
Tại giải Valencia Marathon 2020, khi chỉ còn chưa đầy 200 nữa, Chebet vẫn đang theo sát người đồng hương Lawrence Cherono và có vẻ sẽ một lần nữa về nhì. Nhưng rồi anh được tiếp thêm động lực, bứt lên dẫn đầu, về trước Cherono 4 giây với thành tích cá nhân tốt nhất 2:03:00.
Sau khi Chebet thắng giải New York, Berardelli lo rằng sẽ không còn được thấy phép màu như thế nữa vì Chebet rời trại tập huấn nhiều tuần chuẩn bị cho lễ cưới và vết thương gân Achilles vẫn ảnh hưởng tới quá trình tập luyện. Berardelli không biết chân chạy của mình còn giữ được động lực không: “Về mặt tài chính, cậu ấy ổn rồi. Cậu ấy có thứ mình cần. Thế là đủ chăng?”
Dù vậy, tháng 3 năm nay anh nói rằng mình không còn đau nữa. Cùng với Benson Kipruto, cũng dự giải Boston, anh vạch ra bài tập cho đồi Heartbreak và chặng tiếp theo. Cả hai tập 10 vòng trên cung đường phải leo dốc cao rồi đổ dốc khá dựng. Chebet cho biết anh đã sẵn sàng và thực hiện nghi thức quan trọng trước giải – điều anh không bao giờ bỏ qua: “Một tuần trước khi rời Kenya, tôi về nhà ở Kondabilet. Gia đình chúc phúc tôi. Cả nhà cùng cầu nguyện. Mẹ tôi bảo rằng ‘Con nên đi và chạy thật tốt vì con biết mình đến từ đâu’.”
Sau đó, Evans Chebet lần thứ 2 vô địch Boston Marathon và thực hiện được ước mơ lâu nay: chiến thắng Eliud Kipchoge. Lịch sử đã được thiết lập từ chính tinh thần bất khuất của anh.
(VnRun lược dịch từ RW)
