Năm 2000, Hoa Kỳ chỉ có Rod DeHaven tham dự nội dung marathon nam Thế vận hội Sydney và về đích thứ 69. Phía nữ không khá hơn với đại diện duy nhất Christine Clark về thứ 19. Tình trạng tồi tệ đó khiến Hoa Kỳ chú ý hơn đến marathon và thành lập hai nhóm tập luyện. Bốn năm sau, Hoa Kỳ cử đủ 3 chân chạy mỗi hạng mục và giành 2 huy chương: bạc cho Meb Keflezighi và đồng cho Deena Kastor.
Nhưng từ đó, marathon nam Hoa Kỳ cứ tụt lùi dần trong khi nữ vẫn khá ổn. Cho đến trước giải tuyển chọn Olympic 2024, 13 chân chạy nữ đạt chuẩn 2:26:50 trong khi nam chỉ có Conner Mantz và Clayton Young chắc suất khi vượt mốc 2:08:10. Leonard Korir dù về thứ ba giải này nhưng phải đến Paris bằng con đường bảng xếp hạng.
Trường hợp của Korir dấy lên một câu hỏi lớn hơn: Tại sao Hoa Kỳ chỉ có 2 chân chạy nam vượt chuẩn 2:08:10 trong suốt thời hạn 18 tháng xét duyệt? Các quốc gia nhỏ hơn như Bỉ, Đức, Anh đều có 3 chân chạy đạt mốc này, Italy có 5. Còn Nhật Bản tuy dân số chỉ bằng 1/3 Hoa Kỳ nhưng có tới 27 người.
Và tiêu chuẩn tham gia marathon của Thế vận hội và giải VĐTG ngày càng khó. Trong một podcast với cựu ngôi sao Lindsey Hein, giám đốc chương trình chạy cự ly dài của Liên đoàn Điền kinh Hoa Kỳ Amy Begley cho biết tiêu chuẩn dự giải VĐTG 2025 là 2:06:30 với nam và 2:23:30 với nữ. Olympic 2028 cũng sẽ tương tự.
Theo nhiều chuyên gia thể thao, nguyên nhân các chân chạy nam Hoa Kỳ khá tệ ở nội dung marathon vì những nguyên nhân chủ yếu dưới đây.
Những tài năng hàng đầu đều chạy trong sân vận động
Đội ngũ chạy 10.000 m của Hoa Kỳ khá hùng hậu với Grant Fisher, Woody Kincaid, Abdihamid Nur, và Joe Klecker đều có tiềm năng chạy marathon. Klecker và chân chạy 3000 m vượt chướng ngại vật từng dự Olympic Hillary Bor được cho là cân nhắc sẽ tham dự marathon sau Thế vận hội năm nay. Nhưng họ đều chưa có nhiều kinh nghiệm chạy các giải cự ly dài ở ngoài đường phố.
Niềm đam mê với đường chạy trong sân vận động quá lớn
Bor đã 35 tuổi trong khi những quốc gia khác có hàng tá chân chạy bỏ qua chạy trong sân vận động để phát triển sự nghiệp chạy ngoài đường phố từ những năm đầu của lứa tuổi 20.
Chân chạy người Úc Pat Tiernan đạt thành tích 2:07:45 ở giải Houston Marathon năm nay hiểu nguyên do các chân chạy không muốn từ bỏ đường chạy trong SVĐ vì quá nhiều rủi ro. “Tôi nhớ những giải chạy trong SVĐ. Bạn sẽ có những tháng thi đấu vào mỗi cuối tuần hoặc đôi khi thi đấu 3/4 tuần. Chạy trong SVĐ rất thú vị, nhất là ở những SVĐ lớn. Theo ý kiến của tôi, đó là một môn thể thao hoàn toàn khác.”
Tiền thưởng các giải ở Hoa Kỳ rất cao
Thành tích tốt thường đạt được ở những giải marathon tại châu Âu có cung đường chạy phẳng và thời tiết phù hợp, chẳng hạn tại Berlin, London, Amsterdam, Valencia, Seville. Nhưng các chân chạy Hoa Kỳ kiếm được rất ít phí tham dự, thường chỉ là chi phí đi lại, ăn ở cùng tiêu chuẩn tiếp nước cho elite. Thậm chí một chân chạy Hoa Kỳ tham gia các giải trên và đạt mức 2:07 thì cũng còn xa mới có khả năng đứng bục và nhận tiền thưởng. Nên thường thì họ sẽ không rời đất nước.
Ngược lại, các giải Boston, Chicago, New York khá hào phóng với những tài năng nước nhà. Nhưng chỉ giải Chicago là dễ đạt thành tích cao còn những ngọn đồi hoặc con dốc ở New York và Boston sẽ khiến thành tích kém hẳn, thậm chí đường chạy ở Boston còn bị Liên đoàn Điền kinh Thế giới coi là không đủ để xét duyệt chuẩn Olympic. Một chân chạy Hoa Kỳ sẽ dễ dàng kiếm được khoảng 50.000 – 100.000 đô la từ phí tham dự, tiền thưởng nếu lọt top 10 những giải trên.
“Bạn phải cân nhắc nên tham dự giải nào đáng giá nhất sau khi bỏ ra 12 – 14 tuần tập luyện vất vả và dành tất cả năng lượng cho một giải”, chân chạy Zach Panning đạt PR 2:09:28 tại giải Chicago 2022 tiết lộ. Anh từng cố gắng phá mốc 2:08:10 tại giải VĐTG tại Budapest mùa hè năm ngoái nhưng thời tiết nóng ẩm khiến anh chỉ về thứ 12 với thông số 2:11:21.
Một người đại diện cho rằng các chân chạy nên tới châu Âu để đạt thành tích tốt, qua đó tăng giá trị tại các giải ở Hoa Kỳ và thu được nhiều hơn từ nhà tài trợ. Nhưng không có gì là chắc chắn.
Câu trả lời là gì? Một nhà quan sát khuyến nghị 3 chân chạy nam và nữ đầu tiên đạt chuẩn Olympic sẽ nhận mức thưởng 50.000 USD. Như thế dù sang châu Âu chạy thì họ vẫn nhận được như chạy ở bản quốc. Tất nhiên khoản tiền thưởng 300.000 đô la không dễ giải quyết nhưng Begley cho rằng có thể làm việc trước với các công ty sản xuất giày chạy.
Các HLV lại cho rằng Liên đoàn Điền kinh Hoa Kỳ nên tổ chức một giải đủ chuẩn xét duyệt với cung đường phẳng và có người dẫn tốc để giúp các chân chạy Hoa Kỳ đạt chuẩn. Tương tự những gì diễn ra với dự án Marathon 2020.
Cần thay đổi những gì?
Một yếu tố phức tạp nữa là hệ thống tuyển chọn của Hoa Kỳ. Các quốc gia được phép “tái phân bổ” suất tham dự cho các vận động viên khác. Chặng hạn với Hoa Kỳ, Mantz và Young “đạt chuẩn” Olympic nhưng 2 vé này không đảm bảo cho họ tới Thế vận hội mà họ chỉ có được khi về thứ nhất và nhì giải tuyển chọn. Sẽ có thể có trường hợp như sau: một chân chạy nam Hoa Kỳ đạt thành tích 2:07 ở Berlin và đủ chuẩn tới Olympic nhưng rồi thi đấu không tốt ở giải tuyển chọn và chiếc vé tham dự Thế vận hội sẽ thuộc về người khác.
Có điều hệ thống giải tuyển chọn của Hoa Kỳ khá phổ biến với các VĐV vì được cho là công bằng, minh bạch. “Tôi cho như thế là đúng: top 3 giành vé”, Panning phát biểu, “hệ thống đó giúp chúng ta chọn được đội tuyển tốt nhất khi phải chạy với áp lực chứ không chạy trong điều kiện lý tưởng. Tôi thích cách chúng ta tổ chức giải tuyển chọn. Tôi không thấy có vấn đề gì với giải tuyển chọn cả, dù tôi không giành vé”. Panning tăng pace từ km thứ 8 và dẫn đầu tới tận km thứ 33 nhưng rồi về đích thứ 6.
Các HLV, người đại diện và các công ty tổ chức chạy bộ hàng đầu đều nhận ra mức độ khẩn cấp phải tập trung vào marathon và có được những chân chạy nam đạt mốc 2:06 – 2:08. Ryan Hall đạt được điều đó từ 15 trước – thời điểm chưa có những đôi siêu giày.
Begley cho biết bà cũng bắt đầu tính đến việc đó. “Những thành tích marathon tốt nhất trong 3 năm qua đạt được là ở đâu, và thật sự cần phải thảo luận với các HLV, người đại diện về điều đó để lên kế hoạch cho Olympic 2028”.
Khi thời hạn xét duyệt thành tích cho Thế vận hội 2028 bắt đầu vào cuối năm 2026, có lẽ họ đã sẵn sàng.
(VnRun dịch từ RW)
